Wegwijzer #1 – Kommisjewei

De laatste historische rubriek die hier debuteert is de Wegwijzer, geschreven in de taal van de straat, letterlijk. De eerste straatnaam waarvan we de betekenis fileren is tegenwoordig de belangrijkste verkeersader die door het dorp loopt, en die als rode horizontale balk in het dorpswapen is verwerkt: de Kommisjewei. Heel lang liep op die plek niet meer dan een zandpad, maar in 1854 volgde ook in Friesland modernisering. Het zandpad door Opeinde werd met grint verhard in het kader van de aanleg van een kunstweg die Leeuwarden, Drachten, Gorredijk en Heerenveen verbond. De regie was in handen van een aantal notabele heren, ‘de Commissie’.

Deze heren deden aan dat wat we nu ‘crowdfunding’ noemen: ze stelden een lening van 125.000 gulden beschikbaar om de weg werkelijkheid te laten worden. Nadat de weg op 22 augustus 1854 werd opgeleverd (vorig jaar precies 150 jaar geleden) werd de weg overgedragen aan een andere commissie: die van beheer, welke er tot 1928 tol hief. In de gemeente Smallingerland stonden drie tolhuisjes: één in Nijega en twee in Drachten. De prijzen varieerden van 2 cent (hondekar) tot 20 cent (auto), wie met de stoomfiets passeerde was een stuiver lichter.

Gebaseerd op een Breeduit-column van Peter Terpstra.

Dorpsatlas #1 – Dijkdorp Opeynde

Het moet één van de eerste kaarten zijn waarop Opeinde staat afgebeeld. Het eerste kaartblad van deze ‘digitale dorpsatlas’ is voorlopig de oudste. Het is een uitsnede uit een kaart van heel Noord-Nederland, die meer dan 450 jaar geleden door Jacob van Deventer werd gemaakt. Opeinde viel in de 16e eeuw onder het gewest Oostergo en behoorde tot de grietenij (de hedendaagse gemeente) Smallingerland.

Opeinde op de kaart van Jacob van Deventer uit de periode 1545-1559. Klikken is vergroten.

Opeinde op de kaart van Jacob van Deventer uit de periode 1545-1559. Klikken is vergroten. Bron: kaartcollectie Tresoar.

Wat laat Van Deventer’s kaart zien? De oudste kerkdorpen van Smallingerland, die keurig net boven een gebogen lijn zijn getekend. Die lijn is de Hoogeweg: zowel een waterkerende dijk als een verkeersader. De Hegewei of Hogeweg verbindt ook nu nog Oudega, Nijega, Opeinde, Drachten en Boornbergum met elkaar. Van Deventer was ijverig: hij tekende de dorpskerken naar werkelijkheid. En inderdaad, de getekende kerk van Opeynde lijkt opvallend veel op de foto van de Salvatorkerk die we twee weken terug plaatsten. Tot slot, dat wat we op de kaart niet zien. De dorpen De Tike, Rottevalle en Drachtstercompagnie, bijvoorbeeld. Die ontstonden pas tijdens of na de turfwinning. Idem dito voor De Leijen en het Opeinder Kanaal.

Opeinder Courant #1 – Vechtersbaas krijgt afkoelingsbad

Klikken is vergroten. Bron: www.dekrantvantoen.nl.

Klikken is vergroten. Bron: www.dekrantvantoen.nl.

Het fenomenen ‘slingeraap’ of ‘nieuwjaarsduik’ kende men in 1959 nog niet in Opeinde. Tóch vinden we in de krantenarchieven een triviaal en merkwaardig bericht terug over een winterse sprong in het Peinder Kanaal. Weliswaar halverwege de maand november in plaats van op de eerste dag van januari, maar niettemin een frisse duik: de temperatuur lag die nacht nét boven het vriespunt.

Vrijwillig was het afkoelingsbad dan ook niet: het was de climax van een voor ‘Opeinder begrippen’ heftige ruzie in voormalig café Hijlkema, het latere Vislust en het huidige Wokpaleis. Benieuwd hoe het café er destijds uitzag? De dorpsfilm uit 1966 geeft een vermakelijke kijk in het café, waar HFDP-lid Jan Hylkema op dat moment de tap bedient. Misschien was het in 1959 de drank(prijs) die tot handgemeen leidde. Het blijft gissen: de inhoudelijke aanleiding is bij de webredactie vooralsnog niet bekend.

Oorsprong krantenbericht: Leeuwarder Courant van 16/11/1959, bladzijde 6.

Toen & nu #1 – De kerk van het oude Opeinde

Klikken is vergroten

Klikken is vergroten. Rechterfoto door Jaap de Vries.

De kop is er bij deze af. In deze eerste Toen & Nu een foto van het kerkhof met klokkenstoel aan de Kommisjewei, nabij Nijtap. De zwart-wit foto laat zien dat daar tot iets meer dan 100 jaar terug een Romaans kerkje stond, op de plaats waar de oude kern van het dorp Opeinde ligt. Het is de oude Hervormde Kerk die in 1908 ten gronde werd gericht; het jaar erop verrees dichter bij het huidige dorp de vervanger. Mogelijk werd de ‘Salvatorkerk’ al in de 13e eeuw gebouwd.

De kerk verdween, de graven en de klokkenstoel bleven. De laatste werd de afgelopen eeuwen meerdere keren gerepareerd en vervangen en is anno nu een rijksmonument. Op de begraafplaats ligt verder een oorlogsgraf of ‘erehof’, beheerd door de Commonwealth War Graves Commission. Drie inzittenden van een tussen Opeinde en Rottevalle neergehaalde Engelse bommenwerper uit de Tweede Wereldoorlog ligger er begraven.