Terug naar Opeinde / De Pein

Monumenten

In Opeinde bevinden zich een aantal gebouwen die als monument worden beschouwd en in die hoedanigheid een beschermde status hebben. Er zijn verschillende soorten monumenten, waarvan er in Opeinde twee voorkomen: rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten.

  • Rijksmonumenten zijn aangewezen door de nationale overheid.
  • Gemeentelijke monumenten worden door het gemeentebestuur van Smallingerland aangewezen.

In beide gevallen geldt dat er sprake moet zijn van een bijzondere cultuurhistorische of architectonische waarde, die door de aanwijzende instantie is omschreven.

In Opeinde vindt u 7 rijksmonumenten en 4 gemeentelijke monumenten, waaronder een aantal boerderijen, een klokkenstoel en een kerk uit 1908.

De bron van onderstaande teksten en foto’s is Smelne’s Erfskip (www.smelneserfskip.nl).

Rijksmonumenten

Kommisjewei 7

Kommisjewei 7

Kommisjewei 7

Het ziet er zo eenvoudig uit en toch heeft deze boerderij – wellicht juist daardoor – een hoge esthetische kwaliteit. Ook de verzorgde details dragen daaraan bij, zoals de, onder een hanenkam, getoogde bovenkanten van alle vensters, de uitgemetselde rollagen van de puntgevel en het bijzondere ‘ûleboerd’ aan de voorzijde van het schuurgedeelte met zijn ruitvormige roedenindeling.

De kop-romp boerderij met stookhok is in 1860 gebouwd, de bijschuur begin 20e eeuw. In 1926 is de achterzijde verlengd, waarbij de achter- en westelijke zijgevel vernieuwd zijn. De losstaande bijschuur is toen met de boerderij verbonden. Het stookhok is een oorspronkelijk onderdeel van de boerderij. Het zadeldak met windveer is belegd met zwart geglazuurde Friese pannen. Het complex – boerderij, stookhok, bijschuur en erfbeplanting – heeft een hoge mate van visuele gaafheid.

Kommisjewei 25

Kommisjewei 25

Kommisjewei 25

Wie deze kerk uit 1908 voor het eerst ziet, zal hierin niet direct een Nederlandse Hervormde kerk herkennen. Dat is niet verwonderlijk, omdat een rooms-katholieke architect voor het ontwerp tekende. Het Griekse kruis vormt het uitgangspunt voor het grondplan. De ‘armen’ hebben een driehoekige beëindiging met drie rondboogvensters die gekleurde glas-in-lood ramen omvatten.

De symbolische voorstellingen van de drie goddelijke deugden – schild en kruis voor Geloof, anker voor Hoop en vuurpot voor (Naasten)Liefde – aan de ene kant corresponderen met de Latijnse woorden aan de andere kant: Fides, Spes en Caritas.
De ingangszijde wordt geaccentueerd door een vierkante klokkentoren met een traptoren. Een uitgemetselde gevelwand met een hergebruikte maniëristische gevelsteen (ca 1630) omlijst de toegangsdeur. De 17e eeuwse preekstoel met klankbord, psalmborden en luidklok (1659) komen ook uit de oude kerk, die hier schuin tegenover, bij de begraafplaats, tot 1908 stond.

 

 

Kommisjewei 32 en 34

Kommisjewei 32 en 34

Kommisjewei 32 en 34

Een prachtig en uniek ensemble, deze boerderij die uit een villa met losstaande veestal bestaat. En dan te bedenken dat we dit aan een brand te danken hebben die zijn voorganger in de as legde. De villa is in 1928 gebouwd in de trant van de Amsterdamse School. De onderste bouwlaag wordt bekroond door een steil, overstekend wolfsdak met een verdieping; de wolfseinden staan nagenoeg verticaal.

Aan de westzijde treffen we een tweezijdige uitbouw aan, met daarop een balkon met Vlaamse gevel, afgesloten door een dakschildje. In de losstaande veestal zaten aan de voorkant oorspronkelijk twee woningen voor de vaste arbeiders. Nu vormt de veestal een zelfstandig agrarisch bedrijf met woning. Luchtkisten, zoals er hier twee op de nok staan, komen nog maar zelden voor. Het hele complex is rietgedekt, terwijl – een bijzonder detail – de muren in Noors verband zijn gemetseld.

Nijtap 2

Nijtap 2

Nijtap 2

Eigenlijk moet de benaming ‘werkwinkelwoonhuis’ zijn, want dit pand uit 1930 is drie-in-één: woning, winkel, werkplaats (van oost naar west). Het woongedeelte van dit gebouw, zakelijk-expressionistisch vormgegeven, heeft twee bouwlagen; de winkel/werkplaats één.

De noklijn hiervan correspondeert met de dakvoet van het woonhuis. Beide samengestelde, overstekende schilddaken zijn belegd met rode verbeterde Hollandse pannen. De voorgevels van woning en winkel bevatten markante, breed geprofileerde kozijnen. De beide vensters op de begane grond hebben fraaie, gekleurde glas-in-lood bovenlichten. Ook aan de achtergevel vinden we deze details. In de westelijke zijgevel valt een zevenruits strokenvenster met brede kozijnen op. Het interieur van de drie delen is grotendeels authentiek. In de winkel zijn onder meer de kastenwand en de vitrine nog aanwezig.

Nijtap 3

Binnendyks 2

Binnendyks 2 (Voorheen adres Nijtap 3)

Voor de verandering beginnen we met een levend monument: de linde naast het huis uit 1668 . De boom is waarschijnlijk al in datzelfde jaar geplant. In de loop der tijd is hij uitgegroeid tot de oudste en grootste linde van Friesland (de stamomtrek op 1,30 m hoogte is 5,25 m, de hoogte 27 m).

De authentiek gebleven voorgevel met jaarankers 1668 is niet naar de straatzijde gericht. Wat er achter zit, moet vroeger veel groter zijn geweest. Er is zelfs sprake van dat dit ooit de grootste boerderij van Opeinde was. Maar omstreeks 1850 is de boerderij ingrijpend verkleind. De toenmalige eigenaar verhuisde namelijk naar een boerderij aan de overzijde van de weg. Hij zal het bij dit pand behorende land aan zijn nieuwe bezit hebben toegevoegd, zodat er slechts een keuterboerderijtje overbleef.

Het huis kreeg een ander adres in 2016; deze werd gewijzigd van Nijtap 3 naar de Binnendyks 2. Het huis is tegenwoordig in gebruik als recreatiewoning.

NIjtap 19a

NIjtap 19a

Nijtap 19a

Gedurende zes eeuwen heeft hier een Romaans kerkje gestaan, gebouwd rond 1300. Het aan Sint Salvator gewijde godshuis heeft helaas de tand des tijds niet kunnen doorstaan. In de 19e eeuw raakte de Salvatorkerk zodanig in verval, dat uiteindelijk in 1908 sloop volgde.

Een nieuwe kerk verrees er schuin tegenover (ook rijksmonument). Wat hier ook lang gestaan heeft, is een dubbele klokkenstoel. Al in 1613 werd gemeld dat de klokkenstoel hoognodig gerepareerd moest worden: het zou niet de laatste keer zijn… In 1717 kwam er een nieuwe, met twee nieuwe klokken. Vijftig jaar later was er al weer groot onderhoud nodig. Nog weer later, in 1838, kwam er wederom een nieuw exemplaar. Dit herhaalde zich in 1974. De twee oude klokken werden in de tweede wereldoorlog gevorderd door de Duitsers, één werd er teruggevonden. Voor de andere werd in 1949 een vervanger gegoten.

Nijtap 65

Nijtap 65

Nijtap 65

Luitenant Boelardus van Boelens erfde van zijn schoonvader deze boerderij uit 1805. Volgens de overlevering ervoer hij echter de huwelijkse banden als knellend. Hij zocht en vond op deze ‘stelphuizinge’, die met haar singels een kleine ‘burcht’ leek, iedere week gedurende enkele dagen de vrijheid.

Hij zou daarom de hofstede de naam ‘Vrijburgh’ gegeven hebben. Of het waar is…? Wel staat vast dat de toenmalige verbindingsweg tussen Rottevalle en de Kletten (bij Drachten), die dicht langs ‘Vrijburgh’ liep, naar hem is genoemd: de Lútenantsloane. Het woongedeelte van de kop-romp boerderij is in 1976 gerestaureerd. De nog authentieke voor- en zijgevels zijn toen opnieuw geconserveerd, waarbij de ramen de oorspronkelijke roedenverdeling terugkregen. Ook werd het ‘gemoderniseerde’ keukenraam teruggerestaureerd. Al met al verkreeg de boerderij vanaf de straatkant weer zijn oorspronkelijke, fraaie aanblik.

Gemeentelijke monumenten

Kommisjewei 161

Kommisjewei 161

Kommisjewei 161

De karakteristieke boerderij van het kopromptype is in 1875 gebouwd, zoals de datumankers in de voorgevel aangeven. Het stookhok is van 1920. Boven de voordeur is in het getoogde bovenlicht een levensboom aangebracht. De boerderij heeft geen agrarische functie meer. Door verbouwingen is het oorspronkelijke interieur van zowel woon- als bedrijfsgedeelte grotendeels verdwenen.

 

 

 

 

Kommisjewei 163

Kommisjewei 163

Kommisjewei 163

De stelpboerderij is in 1914 in een voor die tijd karakteristieke overgangsstijl gebouwd in opdracht van Sj. H. Hoekstra. De boerderij is linksachter verbonden met een schuur voor hooiopslag en stalling, die in 1939 is vergroot. De symmetrische voorgevel wordt verlevendigd door banden en accenten van gele baksteen en de voordeur met gietijzeren raamijzers bevindt zich in een klein portiek. Het aanzien van het boerenerf wordt vooral bepaald door de boomgaard links.

 

 

 

Kommisjewei 168

Kommisjewei 168

Kommisjewei 168

Hereboer F.S. van der Burg gaf in 1866 opdracht voor het bouwen van deze koprompboerderij, die nog grotendeels in oorspronkelijke staat bewaard is gebleven. Het woongedeelte bevat nog vijf bedsteden, een pronkkamer en een bijkamer in de originele blauwgroene kleuren. Ook het bakhuis en het lytshûs zijn nog aanwezig, evenals de stallen voor het rundvee.

 

 

 

 

Nijtap 38

Nijtap 38

Nijtap 38

De eerste boer op deze koprompboerderij was Libbe Hedzers van Kammen, wiens vader Hedzer waarschijnlijk de opdracht tot de bouw gaf. De boerderij is later overgenomen door de familie Reindersma en in 1949 ondergebracht in de Stichting Sake Sietzes Reindersmafonds. De boerderij is van het ambachtelijk-traditionele type en nog vrijwel in oorspronkelijke staat. Aan de linkerkant van het woongedeelte is een uitbouw, die dwars op de woning staat. In de woonkamer zijn nog de oorspronkelijke tegeltjes aanwezig.

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.